Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗΣ ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΚΑΛΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ
Απόσπασμα από άρθρο του
κ. Παναγιώτη Σκαλτσή
καθηγητή Α.Π.Θ.
Την προσωπικότητα του Μικρασιάτη Φώτη Κόντογλου την συνείχε η αγάπη στην πατερική παράδοση της Εκκλησίας, ο καημός για τον πλούτο των εθίμων της πονεμένης Ρωμιοσύνης, η αγωνία για την μελλοντική πορεία του νεοέλληνα και το μεγάλο ενδιαφέρον για το λειτουργικό κάλλος της Ορθοδοξίας.
Συνήθως ,ο Φώτης Κόντογλου, προβάλλεται μόνον ως αγιογράφος. Για να μιλήσει κανείς σωστά για εκείνον , πρέπει να ξεκινήσει από τον αληθινά και συνειδητά ορθόδοξο χριστιανό και έπειτα να πάει στον αγιογράφο, το λογοτέχνη και τον ομολογητή της πίστεως. Ο Κόντογλου πρόβαλλε τη χριστιανοκεντρική , ασκητική και αγιοπατερική Ορθοδοξία και τον αληθινό άνθρωπο , εμβαθύνοντας στον πλούτο, το κάλλος και τη θεολογία της λατρευτικής ζωής και παράδοσης. Όταν κάποιος ξένος ερχόταν στην Ελλάδα, δεν τον ξεναγούσε σε κοσμικά αξιοθέατα , αλλά τον μυούσε στο κάλλος της λειτουργικής προσευχής της Εκκλησίας. Τον πήγαινε ,όπως γράφει, «σε εσπερινούς, σε λειτουργίες,σε χωριά και ρημοκκλήσια, σε αγρυπνίες».
H βυζαντινή εικόνα, για την οποία ο Κόντογλου έκανε πολύ αγώνα να ξαναβρεί την παλιά ορθόδοξη έκφρασή της, αποτελεί το κατ`εξοχήν λειτουργικό σύμβολο που βοηθά τον πιστό να προσεύχεται και να βιώνει την κοινωνία μεταξύ κτιστού και ακτίστου. «Τα σχήματα και τα χρώματα στη βυζαντινή τέχνη -τονίζει χαρακτηριστικά- γίνονται μυστικά για να μπορέσουνε να εκφράσουνε τον μυστικό κόσμο του πνεύματος».
Με το πάθος που εξέφραζε την αντίθεσή του στο Δυτικό τρόπο απεικόνισης των αγίων , με το ίδιο πάθος αντιμετώπιζε και τον ξενόφερτο ήχο στην εκκλησιαστική μουσική. Χαρακτιριστικό παράδειγμα η αναφορά του στον υπέροχο βυζαντινό ύμνο «τη υπερμάχω…» ο οποίος στην εποχή του ψαλλόταν «με ιταλιάνικη μουσική». Ο ορθόδοξος ύμνος υπηρετεί την εμπειρία της μυστικής λειτουργίας που αναδεικνύει την ωραιότητα του αληθινού ανθρώπου. Ο Κόντογλου αγαπούσε τα τροπάρια της Εκκλησίας και ορισμένες φορές τα μετέφραζε ή τα σχολίαζε όπως π.χ. έκανε με το «Φως ιλαρόν» ,που λόγω της αρχαιότητάς του ,αναγνώριζε ότι «έρχεται από τα βάθη της μυστηριώδους Ασίας».
Ο Θεός ,τόνιζε ο Κόντογλου, νιώθεται με την καρδιά και όχι με το μυαλό. Αυτήν ακριβώς την καρδιακή και εσωτερική εμπειρία του Θεού εργάζεται η ορθόδοξη λατρεία σε όλες τις εκφράσεις της, το λόγο, την εικόνα , τα σύμβολα, τις γιορτές, τα μυστήρια.