Το Λιβίσι (Kayakoy σήμερα) βρίσκεται στην περιοχή της δυτικής Λυκίας, λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα από τη Fethiye (Τελμησσός- Αναστασιούπολη- Μάκρη).
Στους ταξιδιωτικούς οδηγούς αναφέρεται – ακολουθώντας και την περιγραφή του Στράβωνα ότι το Λιβίσι χτίστηκε στη θέση της αρχαίας Λυκιακής πόλης Καρμυλησσού,. Όμως οι λυκιακές σαρκοφάγοι που υπάρχουν στην περιοχή δεν μνημονεύουν την Καρμυλησσό, αλλά τις πόλεις της Λυκίας Σίδυμα και Τελμησσό. Όσο για την προσπάθεια παλαιοτέρων Λιβισιανών μελετητών να ετυμολογήσουν τη λέξη Λιβίσι- Λυβήσιν από το Καρμυλησσός- Μυλησσός- Λυμησσός- Λυμήσιν και Λυβήσιν ή από τη μακρινή Λίβυσσα της Βιθυνίας, είναι λανθασμένη. Σήμερα γνωρίζουμε και την καταγωγή των κατοίκων και την ετυμολογία. Λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα του Λιβισίου βρίσκεται το Gemiler adasi, το γνωστό στους Λιβισιανούς ως νησί του Αγίου Νικολάου και Περδικονήσι. Το νησί του Αγίου Νικολάου έχει ταυτιστεί με τη Λεβισσό, οικισμό που μαρτυρείται σε πλήθος εκκλησιαστικών εγγράφων της βυζαντινής περιόδου.
Το Λιβίσι μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά χωριά της δυτικής Λυκίας και αποτυπώθηκε σε πολλούς χάρτες του 17ου και 18ου αιώνα. Επίσης αρκετές είναι οι μαρτυρίες για το χωριό από Ευρωπαίους περιηγητές του 19ου αιώνα.
Την περίοδο αυτή τον ντόπιο πληθυσμό ενισχύουν άποικοι από τα Δωδεκάνησα, το Καστελόριζο, αλλά και την Κύπρο. Διοικητικά το χωριό ανήκε στον καζά Μάκρης, στο σαντζάκι Μεντεσέ του βιλαετίου Σμύρνης/ Αϊδινίου. Όσο για την εκκλησιαστική ένταξη ανήκε στη Μητρόπολη Πισιδίας και οι Λιβισιανοί αναφέρουν ότι ο μητροπολίτης συνήθιζε να επισκέπτεται την ακμάζουσα ελληνική κοινότητα πολύ τακτικά.
Τα στοιχεία που έχουμε για τον πληθυσμό του Λιβισίου είναι, ως συνήθως, αποσπασματικά: Την περίοδο της μεγάλης ακμής, στις αρχές του 20ου αιώνα, είχε 1200 σπίτια/ οικογένειες, 4500 ή 6000 κατοίκους. Στο γεωγραφικό λεξικό ‘Gazetteer of the World’ του 1856 υπάρχει η αναφορά σε 1500 σπίτια τα οποία καταστράφηκαν όλα από σεισμό που έγινε το Φεβρουάριο του 1851.
Η εκπαίδευση στο Λιβίσι ακολούθησε την γνωστή και από άλλα μέρη της Μικράς Ασίας αλματώδη ανάπτυξη: το 1850 οι μαθητές ήταν μόλις 20/25, το 1860 στο αλληλοδιδακτικό τμήμα φοιτούσαν 160 αγόρια και 40 κορίτσια και στο ελληνικό τμήμα 45 αγόρια και 8 κορίτσια. Το 1910-12 στο Αρρεναγωγείο φοιτούσαν 420-440 μαθητές και στο Παρθεναγωγείο 240-250 μαθήτριες, σύμφωνα με μαρτυρία του Κ. Λαμερά. Σημαντικός ήταν ο ρόλος του Μ. Μουσαίου στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης στο Λιβίσι και τη γειτονική Μάκρη.
Μετά την Καταστροφή οι κάτοικοι του Λιβισίου διασκορπίστηκαν στη Βοιωτία, στην Εύβοια (Φάρακλα) και στην Νέα Μάκρη της Αττικής (Νέο Λειβήσι). Απόγονοι Λιβισιανών βρέθηκαν και στη μακρινή Αυστραλία.
Σήμερα το Λιβίσι είναι ένα από τα πιο πολυδιαφημισμένα ‘ελληνικά’ χωριά της Μικράς Ασίας και ο γραφικός του χαρακτήρας έχει τραβήξει τα βλέμματα Τούρκων, Ελλήνων και ξένων. Σταδιακά δημιουργούνται μικρές τουριστικές μονάδες και εκπονούνται μεγαλεπήβολα σχέδια ‘τουριστικής αξιοποίησης’… Πέρα όμως από τα πολλά τουριστικά άρθρα που δημοσιεύονται κατά καιρούς και την προβολή του το Λιβίσι παραμένει ουσιαστικά ανεξερεύνητο και δεν έχει μελετηθεί ικανοποιητικά από Έλληνες ή ξένους επιστήμονες (αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες κ.λπ.). Οι όποιες φωτεινές εξαιρέσεις οφείλονται περισσότερο σε προσωπικό πάθος. Σε αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και το Διεθνές Συνέδριο για το Λιβίσι (8-10/9/2011), στο οποίο συμμετείχα.
Στο Λιβίσι σώζονται ερειπωμένα εκατοντάδες από τα σπίτια, δεκάδες εκκλησίες και σε καλή κατάσταση οι δύο μεγαλύτερες εκκλησίες, η Παναγία Πυργιώτισσα και οι Ταξιάρχες. Είναι χτισμένες στον τύπο του νεογοτθικού ρυθμού, στον οποίο ανήκουν εκκλησίες της ίδιας περιόδου στη Ρόδο, το Καστελόριζο και την Κύπρο. Δίπλα στο επιβλητικό κτίριο του σχολείου σώζεται η εκκλησία του Αγίου Πετρωνίου, χτισμένη σύμφωνα με επιγραφή το 1886.
-
Δυτικά από το χωριό σώζονται τα ερείπια της Μονής Ευκόλων (‘τα Άφκουλα’, σήμερα Afkule). Πρόκειται για ένα μικρό μονύδριο σκαρφαλωμένο σε ένα βράχο με δύο σπήλαια, το οποίο ήταν ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα των Λιβισιανών. Η περιοχή προσφέρεται για έναν ωραίο περίπατο και για φωτογραφίες της θάλασσας στο σημείο όπου ενώνεται το Αιγαίο και η Μεσόγειος.
-
Νότια από το Λιβίσι και δυτικά της περίφημης ακτής Oludeniz βρίσκονται δύο νησιά, τα οποία περιλαμβάνονται στις τυπικές εκδρομές με γιωτ που οργανώνονται από ταξιδιωτικά γραφεία της Μάκρης/ Fethiye: Το Gemiler adasi (‘νησί του Αγίου Νικολάου’) έχει έκταση 1000 επί 250 μέτρα και σε αυτό σώζονται τα ερείπια της βυζαντινής Λεβισσού, κυρίως βασιλικές διακοσμημένες με ψηφιδωτά και το Karacoren adasi (το ‘Καρατζιοράνι’ των Λιβισιανών) όπου σώζονται επίσης βυζαντινά ερείπια, αλλά και μία αραβική επιγραφή- μαρτυρία για αραβική παρουσία ή επιδρομές στην περιοχή.
Πέτρος Στ. Μεχτίδης
Αρχαιολόγος, συντηρητής έργων τέχνης
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού
- Γενική άποψη του Λιβισίου. Διακρίνεται η εκκλησία των Ταξιαρχών.
- Η βρύση του 1912 και το σχολείο